Czasosłow
Czasosłow do pobrania:
Часослов (Czasosłow)
Czasosłow (z greckiego Ωρολόγιον) – najbardziej rozpowszechniona i najczęściej używana bogosłużebna księga, zawierająca teksty niezmiennych modlitw dobowego bogosłużebnego cyklu (odprawianie modlitw po godzinach – 1, 3, 6 i 9 godzina, księga otrzymała też nazwę Czasosłow), zawiera ona najczęściej używane modlitwy przez chrześcijan.
W słowiańskich rękopisach i drukowanych księgach znane są różne warianty Czasosłowa, które różnią się od siebie zawartością. Tak zwany wielki Czasosłow oprócz pełnych tekstów ukazanych wyżej nabożeństw zawiera również wszystkie możliwe modlitwy oraz tropariony i kondakiony („miesiacesłow”) ze wspominaniem świętych, których cerkiew celebrowała przez cały rok liturgiczny oraz z tekstami śpiewanych pieśni, poświęconych tymże świętym.
Czasosłow, a w głównej mierze jego skrócona wersja – Czasownik – prócz swojego bezpośredniego celu: do odprawiana nabożeństw cerkiewnych były używane na Rusi i są nadal używane na całym świecie, aby uczyć dzieci czytania i pisania w języku cerkiewnosłowiańskim. W cerkwiach te dwie księgi – Czasosłow i Czasownik – używa się każdego dnia. Dlatego też bardzo rzadko można spotkać stare rękopisy Czasosłowów w porównaniu z innymi księgami – są one bardzo często używane i szybko się je zużywa, zastępując stare księgi nowymi.
Jednym ze starszych Czasosłowów, który znamy pochodzi z XIII w. Taki Czasosłow, przywieziony z monasteru świętej Katarzyny, znajdującej się na górze Synaj, w 1883 r. został przekazany do Petersburskiej biblioteki. Napisany został na pergaminie, i oprócz codziennych nabożeństw również zawiera modlitwy Grzegorza papieża rzymskiego, Jana Złotoustego, Piotra Czernorizca i innych cerkiewnych pisarzy.
Jeden z najstarszych znanych nam rosyjskich Czasosłowów pochodzi z 1423 roku, był on napisany na pergaminie przez pisarza Krzysztofa “szorstkim i niewygodnym alfabetem”, o czym sam autor wspomniał we wstępie, z ukazu Cyrylego Biełojezierskiego. Księga, która zachowała się w bibliotece Trójco – Siergiewskiego monasteru godna jest uwagi, ze względu na całostronicową miniaturę przedstawiającą cerkiew z pięcioma kopułami, podobną do słynnego rysunku św. Zofii z Konstantynopola, autorstwa Teofana Greka.
Znany też jest Czasosłow ze zbiorów Józefowo – Wołokołamskiego monasteru, przepisany w 1451 r. “grzeszną ręką Niktity Ostafiewa syna Tołmaczewa… myślą Jana syna Misaiła”. W archiwach, muzeach i innych miejscach zachowało się 36 Czasosłowów i ich fragmentów, pochodzących z XV w. Ponadto w każdej Cerkwi Staroobrzędowców znajduje się co najmniej jeden stary egzemplarz Czasosłowa.
Te rękopisy Czasosłowów zaliczane są do wielkich ksiąg; teksty nabożeństw zawarte w księdze są pełne, nierzadko powtarzają się na innych nabożeństwach, odprawianych o różnych porach w Cerkwi. Trzeba też wspomnieć, że zachował się też krakowski Czasosłow z 1491 r.
Księgi z analogicznym tekstem, a czasami i bardziej z rozszerzonym istniały w ciągu całego XVI w. Przykładowo zachowały się dwa rękopisy Czasosłowa ze zbiorów W. M. Undolskoho. Pierwszy z nich – pochodził z Nowogrodu: zawarty jest w nim zapis o arcybiskupie Nowogrodzkim Teodozjuszu, który ustanowił święto wspominania arcybiskupa Jana (zm. 1186), kanonizowanego przez Moskiewski sobór w 1447 r.
Wraz z powszechnym istnieniem Czasosłowa w tradycji rękopisów, ciekawostką jest to, że typografowie XVI w. tej księgi prawie nie wydawali. Przez okres 70 lat po wydaniu krakowskiego Czasosłowa, księgi pod tą nazwą praktycznie nie były wydawane. Księgi Czasosłow małego formatu wydawali w 1565 r. Iwan Fiedorow i Piotr Mścisławiec w Moskwie, Piotr Mścisławiec w 1574 – 1576 w Wilnie, uczniowie Iwana Fiodorowa w 1577 – 1580 w Aleksandrowskiej Słobodzie, typografowie Mamoniczy pod koniec XVI w. w Wilnie.
Trzeba wspomnieć, że teksty skróconych Czasosłowów były zawierane w innych księgach, np. Sbornikach i Modlitewnikach.
Dopiero w 1652 r. ukazem patriarchy Józefa w Moskwie wydaje się Czasosłow, który nazywany jest “wielkim” i który był bezpośrednim następcą krakowskiej edycji Czasosłowa. We wstępie księgi wskazywało się, że wczesne teksty Czasosłowa trzeba było szukać w Psałterzu – w tym wydaniu Czasosłowa “psalmy i tropariony” zostały rozmieszczone według układu nabożeństw: “dla lepszego porządku wszystko zostało rozmieszczone w księdze według porządku nabożeństw”.
Czasosłow (greck. ὡρολόγιον), bogosłużebna księga chrześcijańskiej tradycji. Zawiera stałe nabożeństwa cyklu dobowego: Wieczernik, Powieczernik (mały, średni, wielki), Połunoszcznicę, Jutrznię, 1, 3, 6 i 9 Godzinę (oraz między godziny), Psalmy, Codzienne Modlitwy, Tropariony i Kondakiony, Kalendarz z Troparionami i Kondakionami świętym, Bogorodziczny, Akatysty, Pieśni Biblijne i inne.
Układ Czasosłowa odzwierciedla dobowy cykl mnisiego cyklu nabożeństw, który został ustanowiony w IV w. na podstawie reguły dotyczącej modlitw po godzinach. Najbardziej starym jest schemat Czasosłowa z 12 dziennych i 12 nocnych psalmów, prawdopodobnie odnoszący się do egipskiej praktyki [odzwierciedlona w Aleksandryjskiej Biblii (kodeksu) V w.]. Nie później niż w VI w. w mnisich parafialnych górach na podstawie Jerozolimskich katedralnych nabożeństw został stworzony palestyński Czasosłow (wspomina się o nim w Żywocie św. Sawy Oświęconego, wczesne ranne rękopisy IX w.).
Syryjski (aramejski) Czasosłow (wczesny rękopis XII w.) odzwierciedla palestyńską praktykę VIII – IX w. i zawiera wiele różnic: w składzie Jutrzni nie ma psalmów 19, 20, 148 – 150, dwóch pieśni Mojżesza (Pwt. 32 ; 1 – 43) i Wielkiego Sławienia Boga; na Wieczerniku po psalmie «Do Ciebie wołam, Panie» został zawarty jedynie psalm 140, nie ma tam modlitwy «Daj godność, Panie, abyśmy utrzymali tę noc bez grzechu» i psalmu 122; Połunoszcznica nie jest przedstawiona w dwóch wariantach: dla sobót i niedziel, nie ma tam też modlitwy Bazylego Wielkiego, ale jest Wielkie Sławienie Boga, zamiast psalmów 120 i 133 zamieszczono modlitwę króla Ezechiusza (Wj. 38; 9 – 20); dodane zostały Tropariony na błogosławieństwach.
Koptyjski i Etiopski Czasosłow różnią się od Palestyńskiego Czasosłowa liczbą psalmów (12), podzieleniem tekstów pomiędzy Połunoszcznicę i nabożeństwa Jutrzni, ilością Ewangelickich czytań, modlitewnych wzywań do Aniołów i Bogorodzicy, Troparionami i Bogorodzicznami, podzieleniem Biblijnych pieśni na Starotestamentowe i Nowotestamentowe grupy z Wielkim Sławieniem Boga pomiędzy nimi.
Na przełomie VIII – IX w. Teodor Studyta wprowadził palestyński Czasosłow do mnisich nabożeństw Konstantynopola co spowodowało, że zostało to rozpowszechnione również w Bizancjum i na Rusi. W słowiańsko – studyjskich Czasosłowach, znanych z XIII w., nie ma jako reguły, Połunoszcznicy (w jej miejsce jest nabożeństwo śpiewu Połunoszcznicy z 17 Katyzmą), zawarta jest reguła Jutrzni i psalm 6 na początku Jutrzni i Wieczernika, Biblijne pieśni na Jutrzni, a na koniec Obiedni i Wieczernika – osobne modlitwy Cyryla Turowskiego. 3, 6, 9 godziny obrazowo refektarzowe łączą się w obrzęd mszy, czyli obrzęd godzin. Są też warianty z między godzinami (między godziny – 7, 8, 10, 11 i 12 godzin). Powieczernik nazywany jest Małym Niefimonem lub Nocnymi Godzinami.
W XII – XIV w., kiedy zmieniono nabożeństwa na ryt Jerozolimski, Czasosłow otrzymał dzisiejszą formę, wg schematu umieszczonego na powyższej ilustracji.
Na Zachodzie pod koniec XIII w. pojawił się Czasosłow, zawierający kalendarz, teksty z Ewangelii i prorocze księgi Starego Testamentu, Czasy (Godziny, nabożeństwa) Dziewicy Maryi, Cierpień i Świętego Ducha, pokutne psalmy, litanie do świętych, nabożeństwo wspominania zmarłych.
Великое славословие (Wielkie sławienie Boga) pieśń: