Msza święta u Prawosławnych Staroobrzędowców
Bogosłużebny krąg – pewna powtarzająca się sekwencja nabożeństw lub tworzących je modlitw.
I Codzienny Bogosłużebny krąg – kolejność nabożeństw jednego dnia. Pełne dzienne koło Bogosłużebne składa się z nieszporów, święta, północy, jutrzni, godziny pierwszej, trzeciej, szóstej i dziewiątej, godziny obrazkowej lub liturgii. Porządek ten zmienia się w dni, w których odprawia się Całonocne czuwanie (pomija się Powieczerzę i Oficjum o północy), w niektóre dni Wielkiego Postu, a także w wigilię świąt Narodzenia Chrystusowego i Chrztu Pańskiego.
Bogosłużebny cykl rozpoczyna się z wieczora. Idąc za przykładem proroka i widzącego Boga Mojżesza, który opisując stworzenie świata przez Boga, rozpoczyna „dzień” wieczorem, tak i w Prawosławnej Cerkwi dzień zaczyna się wieczorem — nieszpory / Wieczernia.
Wieczernia / nieszpory – nabożeństwo, w którym dziękujemy Bogu za mijający dzień.
Pawieczernica / Powieczerza – nabożeństwo, w którym prosimy Pana Boga o przebaczenie grzechów, i aby dał On nam, idącym do snu, pokój dla ciała i duszy i uchronił nas od działań diabła podczas snu.
Połunoszcznica / Oficjum o północy – nabożeństwo przeznaczone do odprawienia o północy, w znak wspominania nocnej modlitwy Zbawiciela w Getsemańskim ogrodzie. To nabożeństwo przywołuje wierzących być zawsze przygotowanymi do dnia Strasznego Sądu, który nastąpi nagle, jak «Pan Młody o północy», zgodnie z przykazaniem o dziesięciu dziewicach.
Utrienia / Jutrznia – nabożeństwo, w którym dziękujemy Bogu za mijającą noc i prosimy u Niego miłości na następujący dzień.
Pierwsza godzina uświęca modlitwą już następujący dzień.
W trzeciej godzinie wspomina się zejście Świętego Ducha na apostołów.
W szóstej godzinie wspomina się ukrzyżowanie Pana naszego Jezusa Chrystusa.
Na dziewiątej godzinie wspomina się Krzyżową śmierć Pana naszego Jezusa Chrystusa.
Boska Litirgia to najważniejszego Bogosłużenie. Na niej wspomina się całe ziemskie życie Zbawiciela i odprawia się sakrament świętej Eucharystii (Priczaszczenija), ustanowionej Samym Zbawicielem na Tajnej / Ostatniej Wieczerzy. Niestety w wyniku reform patriarchy Nikona w XVII w. przeprowadzonej w Cerkwi Prawosławnej Sakrament ten nie jest już nigdzie sprawowany w czystej postaci.
Wszystkie te nabożeństwa, dawniej w monasterach i przez pustelników, a także dzisiaj u Staroobrzędowców, są odprawiane oddzielnie, w przydzielonym dla każdego z nich czasie. Jednak potem, dla wygody wierzących, zostały one połączone w trzy Bogosłużenia: wieczorowe (wieczernieje), poranne (utrienieje) i w ciągu dnia (dniewnoje).
Wieczernieje bogosłużenie składa się z Wieczerni i Pawieczerni.
Poranne – z Połunoszczincy (Opium o północy), Utrieni (jutrzni) i pierwszej godziny.
W ciągu dnia – z trzeciej, szóstej i dziewiątej godziny, Liturgii oraz Molebna.
W wigilię wielkich świąt i niedzielnych dni odprawia się wieczorowe (wieczernieje) nabożeństwo, w którym łączy się ze sobą: Wieczernię, Jutrznię i Pierwszą godzinę. Takie Boskie nabożeństwo nazywa się całonocnym czuwaniem (wsienoszcznym bdzienijem, wsienoszcznoju), dlatego że u dawnych chrześcijan było ono odprawiane przez całą noc. Słowo «bdzienije» oznacza: «czuwanie».
Schemat codziennego cyklu kręgu Boskiego służenia
Wieczór
1. Wieczernia (około 17:00, przykładowo czas zachodu słońca).
2. Pawieczernica (odprawia się „po wieczerzy”, to znaczy po wieczorowej spożyciu jedzenia, po kolacji, którą spożywa się po zakończeniu Wieczerni).
Ranek
1. Połunoszcznica / Opium o pólnocy – (24:00)
2. Utrienia / Jutrznia – powinna rozpoczynać się jeszcze, kiedy jest ciemno, ale licząc tak, aby na koniec nabożeństwa już wzeszło słońce; w Niedzielę Paschy rozpoczyna się je równo o północy, a w dwa dni w roku – czwartek 5 tygodnia Wielkiego postu (dzień czytania Wielkiego kanonu „Marijno stojanje”) i w Wielki Piątek – nabożeństwo jutrzni wyznaczone jest w wieczorową porę przez samą regułę Cerkiewną.
3. Pierwsza godzina – (≈ 4 godzina ranka)
Dzień
1. Trzecia godzina – (≈ 07:00)
2. Szósta godzina – (≈ 07:45)
3. Dziewiąta godzina – (≈ 08:30)
4. Liturgia (≈ 09:10) – odczytywanie liturgii, bez odprawiania Sakramentu
5. Molebien / Kanon (≈ 09:55)
II Niedzielny Bogosłużebny krąg – sekwencja tematyczna Bogosłużenia w ciągu jednego tygodnia.
W niedzielne dni Cerkiew wspomina i wysławia Zmartwychwstanie Chrystusowe.
W poniedziałek (pierwszy dzień po niedzieli) wysławia się bezcielesne moce – Anioły, stworzone przed człowiekiem, najbliższe sługi Boże.
We wtorek wysławiany jest święty Jan Chrzciciel, jako największy ze wszystkich proroków i sprawiedliwych.
W środę wspomina się zdradę Pana przez Judasza, i w związku z tym, odprawia się nabożeństwo na znak wspomnienia Krzyża Pańskiego (dzień postny).
W czwartek wysławiani są święci Apostołowie i kapłan Mikołaj Cudotwórca.
W piątek wspomina się Krzyżowe cierpienia i śmierć Zbawiciela i odprawia nabożeństwo na cześć Krzyża Pańskiego (dzień postny).
W sobotę – dzień pokoju – wysławiani są:Boża Matka, Która jest błogosławiona i każdego dnia, praojcowie, prorocy, apostołowie, męczennicy, godni, sprawiedliwi i wszyscy święci, którzy poczęli już w Panu. Także w ten dzień wspomina się wszystkich zmarłych w prawdziwej wierze i nadziei na zmartwychwstanie i życie wieczne.
Nabożeństwa – zestaw zmiennych elementów nabożeństw cotygodniowego cyklu liturgicznego – zawarty w księdze „Oktai”. Bogosłużenia tygodniowego cyklu podporządkowane są jednemu z ośmiu tonów cerkiewnych, które są odzwierciedlone z danej mijającej niedzieli, i powtarzane są one (1 – 8 tonów) kilka razy w ciągu roku. Liczenie tonów rozpoczyna się od dnia Paschy, od pierwszego tonu.
Pierwszym dniem tygodniowego Bogosłużebnego cyklu rozpoczyna niedziela.
III Roczny Bogosłużebny cykl / krąg – sekwencja tematyczna nabożeństw przez cały rok.
Wyróżnia się ruchome i nieruchome roczne Bogosłużebne cykle.
Nieruchomy roczny Bogosłużebny cykl – związany ze słonecznym kalendarzem – obejmuje nabożeństwa stałych dwunastu i innych świąt oraz codzienne świętowania świętych.
Ruchomy roczny Bogosłużebny cykl – związany z kalendarzem księżycowym (tzw. Paschalia) – obejmuje nabożeństwa Wielkiego postu (i trzech poprzedzających tygodni) oraz Pięćdziesiątnicy.
Każdy dzień w roku poświęca się wspomnieniu różnych świętych, a także specjalnym wydarzeniom – świętom i postom.
Ze wszystkich świąt, największym świętem jest Światłe Chrystusowe Zmartwychwstanie (Pascha). To jest święto Świąt i Uroczystość uroczystości. Pascha przypada nie wcześniej niż 22 marca (04 kwietnia nowy styl) i nie później niż 25 kwietnia (08 maja nowy styl), w pierwszy niedzielny dzień po wiosennej pełni księżyca, i po świętowaniu Paschy przez żydów.
Potem jest dwanaście wielkich świąt w roku, ustanowionych na cześć Pana naszego Jezusa Chrystusa i Matki Bożej, które nazywane są dwunastoma wielkimi świętami (dwunadziesiatyje).
Są też święta na cześć wielkich świętych i na cześć bezcielesnych Mocy niebieskich – Aniołów.
Dlatego też wszystkie święta w roku, według swojej treści dzielą się na Pańskie, Bogorodzicowe i świętych.
Według czasu świętowania święta dzielą się na nieruchome, które każdego roku przypadają w ten sam dzień miesiąca, i ruchome, które chociaż i są w te same dni tygodnia, ale przypadają w różne dni miesiąca, bo zależne są od czasu świętowania Paschy. Ze względu na uroczystość cerkiewnych nabożeństw, święta dzielą się na wielkie, średnie i małe.
Wielkie święta zawsze mają całonocne czuwanie (wsienoszcznoje bdzienije); średnie święta – nie zawsze.
Bogosłużebny cerkiewny rok rozpoczyna się 01 września starego stylu, a cały cerkiewny cykl roczny tworzy się na podstawie święta Paschy.
Nabożeństwa stałego (nieruchomego) cyklu rocznego świąt zapisane są w księgach zwanych „Miniei”, a nabożeństwa ruchomego cyklu rocznego świąt – w księgach zwanych „Triodź Postna” (Wielkiego postu) i „Triodź Cwietnaja” (Pięćdziesiątnicy).
Bogosłużenie każdego dnia дня stanowi połączenie niemal niezmiennej podstawy z modlitw codziennego bogosłużebnego cyklu, ze zmiennymi modlitwami, związanymi z Bogosłużebną tematyką danego dnia z „Miniei” i „Oktaia” lub „Triodzi” (Wielkiego Postu lub Cwietnoj), przy czym w okresie Wielkiego postu i Pięćdziesiątnicy modlitwy z „Oktaia” prawie nigdy nie są odczytywane.
Jedenastoniedzielny cykl czytania Ewangelii i stycher na niedzielnej jutrzni (utrieni).
Nie należy zapominać też o jedenastotygodniowym cyklu czytań Ewangelii i stycher na niedzielnych jutrzniach, które zwykle pomija się przy wyliczaniu cyklu Bogosłużenia. Do czytania na niedzielnych jutrzniach niedzielnej ze wszystkich czterech Ewangelii wybrano jedenaście fragmentów, które opowiadają o pojawieniu się Zbawiciela, po Jego Zmartwychwstaniu (liczba „11” symbolizuje pozostałych w tym czasie jedenastu apostołów – po upadku Judasza Iskarioty i przed wyborem na apostoła św. Macieja). Te fragmenty nazywane są „Ewangeliami niedzielnymi” i są czytane kolejno, tydzień po tygodniu, na niedzielnej jutrzni.